Ograniczenie cesji w obrocie gospodarczym część 1 – przeniesienie wierzytelności oraz forma umowy cesji

Jednym z najczęściej spotykanych w umowach gospodarczych zastrzeżeń jest ograniczenie prawa do przeniesienia wierzytelności z umowy na podmiot trzeci (ograniczenie cesji). Ponieważ dłużnikowi najczęściej nie jest obojętne względem kogo ma spełnić świadczenie, to warto kilka rzeczy na temat cesji wiedzieć.

Co to jest cesja? W jakiej formie może zostać zawarta? Co może, a co nie może być przedmiotem cesji? Czy można ograniczyć prawo do dokonania cesji wierzytelności? Jak się zabezpieczyć przed obejściem umownego ograniczenia prawa do cesji wierzytelności? Na te pytania odpowiem w cyklu wpisów dotyczących umowy cesji.

Uwaga! Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelności na osobę trzecią

Na wstępie muszę zaznaczyć, że z cesją związane są dwie umowy oraz trzy podmioty.

Dwie umowy to:

• umowa podstawowa (z której prawa i obowiązki mogą być przedmiotem umowy cesji)
• umowa cesji (inaczej umowa przelewu – w skrócie przelew lub cesja).

Trzy podmioty to:

• dłużnik (debitor) – strona zobowiązana z umowy podstawowej
• wierzyciel (cedent) – strona uprawniona z umowy podstawowej (osoba posiadająca wierzytelność, czyli uprawnienie do żądania od dłużnika spełnienia świadczenia, np. zapłaty);
• nabywca wierzytelności (cesjonariusz)– podmiot, na którego rzecz zostaje dokonana cesja (czyli przelew wierzytelności).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami, wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelności na osobę trzecią, chyba że sprzeciwiałoby się to zastrzeżeniu umownemu, ustawie albo właściwości zobowiązania.

Przeniesienie wierzytelności, czyli cesja musi jednak nastąpić w drodze umowy.

Bardzo istotne jest, że na podstawie umowy cesji nabywca wierzytelności nabywa wierzytelność z umowy podstawowej, nie nabywa jednak obowiązków. W konsekwencji zawarcia umowy cesji umowa podstawowa zmienia się w ten sposób, że do dwóch stron dotychczasowego zobowiązania dochodzi trzecia (nabywca wierzytelności). Dotychczasowe prawa i obowiązki skupione w osobie wierzyciela zostają rozdzielone między nabywcę wierzytelności, który nabywa prawa oraz  wierzyciela z umowy podstawowej, przy którym zostają obowiązki.

Na przykład, przy cesji wierzytelności z umowy najmu, wynajmujący (tutaj wierzyciel) ma obowiązek świadczyć na rzecz najemcy zgodnie z treścią umowy najmu (tj. udostępniać mu lokal), natomiast nabywca wierzytelności jest uprawniony do otrzymywania czynszu.

Wraz z wierzytelnością na nabywcę wierzytelności przechodzi z mocy prawa (czyli bez potrzeby czynienia dodatkowych zastrzeżeń) ogół uprawnień przysługujących wierzycielowi z umowy podstawowej, np. roszczenie o zaległe odsetki, prawa uboczne zabezpieczające daną wierzytelność (wynikające z poręczenia, zastawu lub hipoteki), roszczenie o odszkodowanie za nienależyte wykonanie zobowiązania, roszczenie o zapłatę kary umownej, roszczenie o udzielenie przez dłużnika informacji o przedmiocie świadczenia, konsekwencje zawarcia umowy prorogacyjnej (czyli umowy wskazującej sąd właściwy do rozstrzygania sporów między stronami) oraz umowy na sąd polubowny.

Umowa cesji może zostać zawarta w dowolnej formie

Przepisy nie nakładają obowiązku zawarcia umowy cesji w określonej formie, co oznacza, że może być ona zawarta nawet ustnie. Nie  rekomenduję jednak tej formy,  szczególnie w relacjach gospodarczych. W razie sporu bardzo trudno będzie wykazać okoliczności istotne dla sprawy, w szczególności, jaka była treść zawartej umowy, a w konsekwencji, jakie były prawa i obowiązki stron.

Umowa cesji musi wskazywać stosunek prawny, z którego wierzytelność wynika (czyli umowę podstawową), strony umowy podstawowej i przedmiot świadczenia.

Umowa cesji może być odpłatna lub nieodpłatna.

W następnym wpisie wyjaśnię jakie wierzytelności mogą być przedmiotem cesji.