Powrót do przeszłości część 1 – Planowany powrót do postępowania w sprawach gospodarczych

Ministerstwo Sprawiedliwości przygotowało projekt zmiany kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw, który razem z uzasadnieniem liczy prawie 300 stron.

Po siedmiu latach planowany jest powrót do postępowania gospodarczego. Czy nowe propozycje są korzystne dla przedsiębiorców? Czy będą miały rzeczywisty wpływ na przyspieszenie postępowania, czy też mogą okazać się zmorą i utrudnieniem w dochodzeniu roszczeń?

Jedno jest pewne: zdaniem Ministerstwa Sprawiedliwości eksperyment polegający na rezygnacji z postępowania gospodarczego nie wyszedł.

W 2012 roku uchylono postępowanie gospodarcze …,

Postępowanie gospodarcze istniało w polskiej procedurze cywilnej od 1 października 1989 roku do 3 maja 2012 roku.

Z uzasadnienia do projektu nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 poz. 1381) z 16 września 2011 roku wynika, że jedną z przyczyn zniesienia postępowania gospodarczego w 2012 roku był brak podstaw do utrzymania odrębnego postępowania procesowego dla spraw gospodarczych.

Zdaniem autorów projektu z 2011 roku, sprawy gospodarcze nie różniły się rodzajem występujących w nich żądań od „zwykłych” spraw cywilnych. Nie powinny być zatem poddane odrębnym rygorom proceduralnym. Autorzy projektu nie zgadzali się z tym, że występujący w nich przedsiębiorcy, jako profesjonaliści w zakresie działalności gospodarczej, powinni wykazywać wyższą staranność w prowadzeniu swoich spraw, w tym także sądowych. W konsekwencji nie zgadzali się również z twierdzeniem, że przedsiębiorcom można stawiać w tym względzie wyższe wymagania.

Zbytnie sformalizowanie procesu i nadmierny rygoryzm, powodowały ryzyko zapadania rozstrzygnięć opartych na „prawdzie formalnej”, które mogły być potencjalnym źródłem tak niekorzystnych zjawisk, jak upadłość, czy wzrost bezrobocia.

Autorzy projektu argumentowali, że profesjonalizmu w dziedzinie, którą zajmuje się zawodowo przedsiębiorca nie można utożsamiać z profesjonalizmem w sferze wiedzy prawniczej i jej praktycznego zastosowania. Doświadczenie pokazuje, że było to bardzo słuszne założenie.

Celem projektu z 2011 roku, zmierzającego do uchylenia postępowania gospodarczego, było uproszczenie struktury całego postępowania procesowego oraz jego usprawnienie i przyspieszenie.

Znamiennym jest, iż mimo uchylenia postępowania gospodarczego nie zlikwidowano sądów gospodarczych (stanowiących wyspecjalizowane wydziały sądów powszechnych). Uznano, że celowe było wykorzystanie dotychczasowej specjalizacji sędziów sądów gospodarczych. W konsekwencji utrzymano w mocy ustawę z 24 maja 1989 r. o  rozpoznawaniu przez sądy spraw gospodarczych (Dz. U. Nr 33, poz. 175, z późn. zm.).

Od 3 maja 2012 roku sądy gospodarcze rozpoznawały sprawy gospodarcze w „zwykłym” postępowaniu.

aby po siedmiu latach je przywrócić

Ministerstwo Sprawiedliwości, doszło do wniosku, że rozpoznawanie spraw gospodarczych w „zwykłym” postępowaniu nie zdało egzaminu.

Ministerstwo wskazuje, że wpływ spraw gospodarczych, po zniesieniu odrębnego postępowania gospodarczego, wzrósł z 1,44 mln w 2012 roku do 1,97 mln spraw w 2017 roku. Liczba spraw zaległych wzrosła w tym samym czasie ze 183 tysięcy spraw do 400 tysięcy spraw. Przeciętny czas trwania postępowania w sprawach rejestrowych wzrósł z 9,1 miesiąca do 15,7 miesięcy w sądach okręgowych i z 6,4 miesiąca do 14,1 miesiąca w sądach rejonowych.

Bezspornym jest, że taka sytuacja nie spełnia wymogów obrotu gospodarczego i dla przeciętnego przedsiębiorcy jest to nie do zaakceptowania. Nikt nie ma wątpliwości, że przedsiębiorcom zależy na maksymalnie szybkim zakończeniu postępowania sądowego i skoncentrowanie się na bieżącej działalności. W postępowaniach o zapłatę, szybki wyrok na korzyść wierzyciela może decydować o dalszym jego istnieniu.

Ministerstwo Sprawiedliwości, odmiennie od autorów projektu z 2011 roku, stoi na stanowisku, że skoro stronami spraw gospodarczych są przedsiębiorcy (tj. podmioty profesjonalne), to można na nie nałożyć surowsze wymagania i rygory procesowe. Jego zdaniem postępowania w sprawach gospodarczych można przyspieszyć poprzez przywrócenie odrębnego postępowania.

Aktualny projekt nowelizacji kodeksu postępowania cywilnego i niektórych innych ustaw („Projekt”) przewiduje skrócenie w postępowaniu gospodarczym części terminów względem terminów przewidzianych dla takich samych czynności w postępowaniu „zwykłym” oraz ograniczenie prawa stron do dysponowania sprawą.

Wskazane powyżej zmiany mają przyspieszyć postępowanie. Moim zdaniem, przy tak dużym obłożeniu sądów, jest to nierealne. Nadal termin rozpoznania sprawy będzie dłuższy od oczekiwanego. Jedyne co się zmieni, to zasady obowiązujące strony.

Uważam, że istotnie przyspieszyłoby rozpoznawanie spraw gospodarczych obsadzenie wolnych etatów sędziowskich oraz zapewnienie sędziom większej pomocy (więcej asystentów, pracowników sekretariatów, lepsza infrastruktura techniczna itp.).

Z informacji podanych przez Ministerstwo Sprawiedliwości wynika, że na koniec 2018 roku nieobsadzonych było w sumie 745 etatów sędziowskich w sądach powszechnych (na koniec 2016 było to 479 etatów, natomiast na koniec 2017 już 558).

Tym samym przy zwiększającej się liczbie nieobsadzonych etatów sędziowskich oraz wzrastającej liczbie spraw wpływających do sądu, sama zmiana procedury nie będzie miała istotnego wpływu na przyspieszenie ich rozpoznawania.

W drugiej części „Powrotu do przeszłości” opiszę co jest i co ma być sprawą gospodarczą.