Nie wystarczy być ekspertem, żeby zostać biegłym sądowym – biegły sądowy, cz. 2

W poprzednim wpisie skoncentrowałam się na tym, kiedy należy powołać biegłego i dlaczego jego brak może doprowadzić do przegrania sporu. Teraz przyjrzyjmy się, kto konkretnie może zostać biegłym i w jakich okolicznościach biegły może odmówić objęcia funkcji.

Ustanowienie biegłego

Biegłym może zostać osoba, która:

• korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich;
• ma skończonych 25 lat;
• ma teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, które można zaliczyć jako eksperckie. Wiedza ekspercka powinna zostać udowodniona przez kandydata na biegłego dokumentami lub innymi dowodami. Ocena, czy kandydat na biegłego udowodnił, że posiada wiedzę na poziomie eksperckim, należy do prezesa sądu okręgowego, przy którym kandydat ma zostać ustanowiony biegł;
• daje gwarancję należytego wykonywania obowiązków biegłego;
• wyrazi zgodę na ustanowienie jej biegłym.

Inne wymagania stawiane są osobom, które mają zostać biegłym tłumaczem języka migowego. Może nim być osoba, która skończyła 21 lat oraz ma „Certyfikat drugi – „T2” – tłumacz-biegły w zakresie języka migowego” lub tytuł eksperta tego języka, wydany przez Polski Związek Głuchych.

Biegły przed objęciem funkcji jest zobowiązany do złożenia prezesowi sądu okręgowego, przy którym jest ustanawiany, przyrzeczenia o treści wskazanej w przepisach. Stały biegły sądowy (w odróżnieniu od biegłego spoza listy biegłych sądowych, który został powołany do konkretnego postępowania) składa przyrzeczenie tylko raz, to znaczy przy objęciu stanowiska stałego biegłego sądowego. W poszczególnych sprawach biegły powołuje się na złożone wcześniej przyrzeczenie.

Biegłych sądowych, na okres 5 lat upływający z końcem roku kalendarzowego, ustanawia przy sądzie okręgowym prezes tego sądu. Biegli ustanawiani są dla poszczególnych gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innych umiejętności. W końcu każdy biegły jest ekspertem w konkretnej dziedzinie lub specjalizacji.

Każdy prezes sądu okręgowego prowadzi listę biegłych sądowych według wskazanych powyżej dziedzin. Prezes prowadzi również wykaz biegłych sądowych na kartach założonych dla każdego biegłego; w listach i wykazach podaje się adres biegłego i termin, do którego został on ustanowiony, a także inne dane dotyczące specjalizacji.

Listy biegłych sądowych są dostępne w sekretariatach sądowych. W szczególności listy te udostępnia się stronom oraz uczestnikom postępowania. Listy są przydatne na etapie przygotowywania się do procesu, jak i w jego trakcie. Przed postępowaniem każda ze stron może ustalić, czy na liście znajduje się biegły, którego specjalizacja pomoże  udowodnić stanowisko danej strony. Strona może nawet sprawdzić, jakie jest doświadczenie biegłych wpisanych na listę i wykorzystać te dane  we wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Analogicznie można postąpić już w trakcie procesu.

W niektórych sądach listy biegłych są dostępne na stronie internetowej sądu. Tak jest w przypadku Sądu Okręgowego w Warszawie. Opublikował on dane biegłych, którzy wyrazili na to zgodę (http://bip.warszawa.so.gov.pl/artykuly/237/biegli-sadowi#tabTitle). Udostępnione przez prezesa Sądu Okręgowego w Warszawie zestawienie zawiera: imię i nazwisko biegłego, jego specjalizację, datę, do której biegły został ustanowiony, numer telefony, adres e-mailowy oraz, czy biegły posiada stronę internetową. Prezes Sądu Okręgowego Warszawa-Praga w Warszawie również udostępnia w Internecie listę biegłych sądowych ustanowionych przy tym sądzie. Zawiera ona podobne informacje, jak lista biegłych przy Sądzie Okręgowym w Warszawie. Systematyka w niej przyjęta   ułatwia dodatkowo odnalezienie biegłego z zakresu konkretnej specjalizacji (http://www.warszawapraga.so.gov.pl/index.php?id=3410&id2=789).

Biegły sądowy ustanowiony przy sądzie okręgowym jest stałym biegłym sądowym jedynie w dziedzinie wiedzy określonej w decyzji o jego ustanowieniu.

Biegły spoza listy biegłych sądowych (biegły ad hoc)

Biegłym może być również osoba spoza listy biegłych sądowych (jest to tak zwany biegły ad hoc). Sąd powołuje biegłego ad hoc do udziału w konkretnym postępowaniu ze względu na posiadane przez biegłego wiadomości specjalne niezbędne do rozstrzygnięcia postępowania. To sąd rozstrzygający konkretny spór i powołujący w związku z tym biegłego, ma obowiązek sprawdzić, czy biegły posiada odpowiednie kwalifikacje. Dzieje się tak w odróżnieniu od stałego biegłego sądowego, którego kwalifikacje ocenia prezes sądu i to tylko raz, przed wpisaniem eksperta na listę biegłych. W konsekwencji, przy powoływaniu stałego biegłego sądowego, sąd rozstrzygający dany spór, nie ma obowiązku ponownego badania posiadania przez tego biegłego określonych kwalifikacji.

Biegły spoza listy biegłych sądowych składa przyrzeczenie przed podjęciem czynności. Treść przyrzeczenia jest taka sama, jak treść przyrzeczenia składana przez stałego biegłego sądowego. W przypadku, gdy sąd zlecił biegłemu ad hoc sporządzenie opinii na piśmie, przyjmuje się, że złożenie przyrzeczenia „przed rozpoczęciem czynności” następuje na rozprawie, na którą wezwano biegłego w celu „ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie”. Biegły ad hoc może zostać zwolniony z obowiązku złożenia przyrzeczenia, gdy obie strony postępowania wyrażą na to zgodę.

Odmowa objęcia funkcji przez biegłego

Osoba, która została ustanowiona biegłym (stały biegły sądowy lub biegły ad hoc) może odmówić przyjęcia funkcji jeśli:

• jest małżonkiem jednej ze stron;
• jej rodzicem, dziadkiem, pradziadkiem (czyli wstępnym w linii prostej);
• jej dzieckiem, wnukiem, prawnukiem (czyli zstępnym w linii prostej);
• rodzeństwem (dotyczy to również braci i sióstr przyrodnich);
• powinowatym w tej samej linii lub stopniu, o którym mowa w przypadkach wskazanych w pozycjach od drugiej do czwartej (powinowactwo powstaje między jednym z małżonków, a krewnymi drugiego z małżonków); lub
• pozostaje w stałym stosunku przysposobienia, z którąś ze stron (to znaczy adopcji).

Osoba wyznaczona na biegłego może również nie przyjąć nałożonego na nią obowiązku z powodu przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii (np. długotrwałej choroby, długiego wyjazdu, braku wiedzy specjalistycznej z określonej dziedziny, braku specjalistycznego sprzętu niezbędnego do sformułowania jednoznacznych wniosków).

Jeśli biegły nie udowodni sądowi, że zachodzą wskazane powyżej okoliczności, sąd  nie zwolni go z obowiązku objęcia funkcji. Biegły nie może się odwołać od odmowy zwolnienia go z obowiązku objęcia funkcji biegłego. Tym bardziej, przekonanie sądu, co do niemożności objęcia funkcji, leży w żywotnym interesie biegłego.

Swoboda sądu w odmowie zwolnienia biegłego z funkcji jest ograniczona. Sąd nie może odmówić biegłemu zwolnienia go z funkcji, między innymi:

• w sprawach, w których biegły jest stroną postępowania lub pozostaje z jedną ze stron w takim stosunku prawnym, że wynik sprawy oddziaływa na jego prawa lub obowiązki (np. jest współwłaścicielem domu, którego dotyczy spór);
• w sprawach małżonka biegłego, jego krewnych lub powinowatych w linii prostej, krewnych bocznych do czwartego stopnia i powinowatych bocznych do drugiego stopnia;
• w sprawach osób związanych z biegłym z tytułu przysposobienia, opieki lub kurateli;
• w sprawach, w których biegły był lub jest jeszcze pełnomocnikiem albo był radcą prawnym lub adwokatem jednej ze stron.

Brak zwolnienia biegłego z obowiązku objęcia funkcji, w sytuacjach opisanych w czterech punktach powyżej, może stanowić dla strony podstawę apelacji od niekorzystnego wyroku.

Dla wyjaśnienia, krewnymi w linii prostej są osoby, z których jedna pochodzi od drugiej (dziadek, ojciec, syn). Krewnymi w linii bocznej są osoby wywodzące się od wspólnego przodka niebędące krewnymi w linii prostej (np. dziadek, brat ojca, syn). Stopień pokrewieństwa określa się według liczby urodzeń, wskutek których powstało pokrewieństwo. I tak np. syn z ojcem są spokrewnieni w stopniu pierwszym, wnuk z dziadkiem zaś w stopniu drugim, obaj w linii prostej.

Podsumowując, nie wystarczy być ekspertem, żeby zostać biegłym. Przepisy stawiają szereg wymagań osobom, które chcą przyjąć na siebie ten obowiązek. Jednak nawet po ustanowieniu eksperta biegłym sądowym nie zawsze będzie on mógł służyć sądowi pomocą.

Strony powinny szczególnie być uwrażliwione na sytuacje, w których sąd ma obowiązek wyłączyć biegłego ze sprawy. Dotyczy to również strony, która liczy na korzystną opinię. Na co komu korzystna opinia i wygrane na tej podstawie postępowanie, jeśli wyrok zostanie uchylony przez sąd drugiej instancji. Naraża to stronę na koszty i przedłuża jej zaangażowanie w sprawę.