Opinia jako wynik pracy biegłego sądowego– biegły sądowy, cz. 3

W poprzednich wpisach pisałam o tym: kiedy należy powołać biegłego sądowego, dlaczego jego brak może doprowadzić do przegrania sporu, kto może zostać biegłym sądowym i w jakich okolicznościach biegły sądowy może odmówić objęcia funkcji. Teraz przyszedł czas na trochę wiadomości o tym, jakie elementy powinna zawierać opinia oraz jak ją krytykować.

Opinia biegłego jako dowód w sprawie

Biegły odgrywa swoją rolę w postępowaniu cywilnym przedstawiając sądowi opinię w zakresie wskazanym w postanowieniu dopuszczającym dowód z opinii biegłego. Zgodnie z przepisami kodeksu postępowania cywilnego, to nie biegły jest dowodem w sprawie, lecz sporządzona przez niego opinia.

Opinia może zostać przedstawiona w formie pisemnej lub ustnej. O formie opinii decyduje sąd. W przeważającej mierze sąd zleca przedstawienie opinii na piśmie.

Opinia biegłego powinna składać się z czterech części:

• wstępu;
• sprawozdania z dokonanych czynności i spostrzeżeń;
• wniosków biegłego i odpowiedzi na postawione biegłemu pytania; oraz
• uzasadnienia.

Do opinii powinny zostać dołączone dokumenty, na podstawie których biegły doszedł do przedstawionych w niej wniosków lub udzielił odpowiedzi na pytania postawione przez sąd.

Wstęp opinii powinien zawierać  jej tytuł, podstawę prawną wydania opinii i jej zakres, który wynika z treści postanowienia sądu w przedmiocie dopuszczenia dowodu z opinii biegłego sądowego. Biegły powinien również wskazać, czy jest stałym biegłym sądowym, czy też został ustanowiony do udziału w tej konkretnej sprawie. Istotne jest również wskazanie specjalizacji biegłego.

Sprawozdanie z dokonanych czynności i spostrzeżeń powinno zawierać, między innymi: opis stanu faktycznego, na podstawie którego została wydana opinia, opis czynności podjętych przez biegłego, opis metody i sposobu przeprowadzenia badań, w tym wskazanie materiałów naukowych wykorzystanych przez biegłego. Jeśli biegły korzystał z jednej  z kilku dostępnych metod (jak to często ma miejsce przy wycenie przedsiębiorstwa lub udziałów/akcji) powinien wskazać, dlaczego wybrana przez niego metoda jest w tym przypadku właściwa.

W dalszej kolejności biegły powinien przedstawić swoje wnioski i odpowiedzi na postawione mu przez sąd pytania. Stanowisko biegłego powinno zostać przedstawione w sposób jednoznaczny, kategoryczny i być logiczną konsekwencją okoliczności wskazanych we wcześniejszych częściach opinii.

Uzasadnienie opinii, to znaczy wniosków i odpowiedzi, powinno zostać sformułowane w sposób zorganizowany, przejrzysty, zrozumiały również dla osób nie posiadających wiedzy eksperckiej. Powinno wskazywać i wyjaśniać przesłanki, które doprowadziły biegłego do przedstawionych w opinii wniosków. Analiza uzasadnienia opinii powinna prowadzić do wniosku, że wywody biegłego są spójne, logiczne i zostały oparte na dostępnych w aktach materiałach, jak również materiałach załączonych do opinii. W zależności od przedmiotu, opinia powinna powoływać się na materiały naukowe wykazujące, że stanowisko biegłego nie jest oderwane od aktualnego stanu nauki.

W sytuacji, gdy zlecono sporządzenie opinii w formie pisemnej, biegły powinien złożyć ją w kilku egzemplarzach. Odpisy opinii zazwyczaj doręczane są stronom.

Spokojnie… opinię biegłego sądowego można krytykować, czasami nawet skutecznie

Przy dowodzie z opinii biegłego należy pamiętać, że adresatem opinii jest sąd, który w postępowaniu pełni rolę bezstronnego arbitra. To sąd ocenia przydatność opinii z punktu widzenia celów procesowych, jakie ma ona spełnić, czyli ułatwić sądowi rozstrzygnięcie kwestii wymagających wiedzy eksperckiej.

Sąd uwzględnia poziom wiedzy biegłego, sposób motywowania przez niego przedstawionego w opinii stanowiska, zgodności treści opinii z zasadami logiki i wiedzy powszechnej, podstaw teoretycznych opinii, jak również stopnia stanowczości wyrażonych w niej konkluzji. Sąd przyjmuje opinię, gdy uzna, że wnioski w niej zawarte zostały przedstawione w sposób kategoryczny, jasny i przekonujący. W takiej sytuacji, sąd nie widzi potrzeby uzupełniania opinii czy też sporządzania nowej opinii przez innego biegłego. Ponieważ przyjęte jest, że sąd nie ma obowiązku dążenia do sytuacji, w której również strony zostaną przekonane do wniosków przedstawionych w opinii, wystarczy, że biegły przekona swoją opinią sąd.

Strona nie jest jednak bezbronna w sytuacji, gdy opinia biegłego jest dla niej nie do zaakceptowania ze względu na występujące w niej błędy merytoryczne, logiczne, brak spójności lub logiki w zawartych w niej wnioskach.

Opinia biegłego może być kwestionowana przez strony, które mogą podważać  ją wszystkimi dostępnymi środkami dowodowymi przewidzianymi przez kodeks postępowania cywilnego. Działania zmierzające do podważenia opinii muszą zostać podjęte jak najszybciej, żeby sąd nie miał czasu przekonać się do przedstawionych w opinii biegłego wniosków. Strona musi wykazać, że sporządzona przez biegłego opinia jest nieprzydatna dla rozstrzygnięcia istotnych dla postępowania okoliczności. Konsekwencją nieprzydatności opinii jest konieczność przeprowadzenia dodatkowego dowodu z opinii innych biegłych lub uzupełniającej opinii tego samego biegłego, o co strona powinna wnioskować podnosząc argumenty przeciwko złożonej do akt opinii.

Strona może podważać: fachowość, rzetelność, logiczność opinii, poziom wiedzy biegłego, podstawy teoretyczne opinii, sposób motywowania sformułowanego stanowiska, stopień stanowczości wyrażonych w niej ocen, zgodność z zasadami logiki i wiedzy powszechnej. Strona może również podważać przyjętą przez biegłego metodologię, sposób przeprowadzenia przez niego badań, jak również kolejność podjętych przez niego czynności, jeśli to miało wpływ na wnioski zawarte w opinii. Strona może wreszcie podnosić, że przedmiot opinii przekraczał zakres specjalizacji biegłego.

Trzeba pamiętać, by argumentować  rzeczowo oraz konkretnie. Stanowisko strony, co do nieprzydatności opinii musi zostać poparte rzetelnym wywodem wykazującym wszystkie błędy i nieścisłości opinii, które zdaniem strony powodują, że opinia nie powinna zostać przyjęta przez sąd. Sąd uwzględni wniosek strony o nową opinię lub opinię uzupełniająca tylko, jeśli argumentacja strony go przekona co do konieczności podjęcia takich działań.

Zarzuty do opinii zazwyczaj przedstawiane są w piśmie procesowym sporządzonym po zapoznaniu się przez stronę z treścią opinii biegłego. Te same zarzuty mogą zostać przedstawione na rozprawie wyznaczonej przez sąd, w celu umożliwienia stronom zadania pytań biegłemu.

Dobrą strategią procesową jest zasięgnięcie opinii zewnętrznego specjalisty jeszcze na etapie pisemnego stanowiska w przedmiocie opinii. W szczególności odnosi się to do wyjątkowo skomplikowanych postępowań gospodarczych, gdzie opinia biegłego dotyczy np. wyceny wartości przedsiębiorstwa, spadku wartości udziałów/akcji, oszacowania wysokości poniesionej szkody, czy zasad działania maszyn specjalistycznych.

Specjalista zaangażowany przez stronę może wskazać dodatkowe braki, niejasności, luki lub wewnętrzne sprzeczności w opinii biegłego sądowego. Taka konsultacja umożliwia stronie przygotowanie bardziej szczegółowej i uzasadnionej argumentacji, a tym samym zwiększa prawdopodobieństwo osiągnięcia zamierzonego przez nią celu, czyli zlecenia przez sąd sporządzenia nowej opinii.

Podczas rozprawy należy pamiętać o tym, że pytania zadawane biegłemu muszą być związane ze sprawą, mieścić się w zakresie zleconej biegłemu opinii oraz dotyczyć tylko tej dziedziny, w której biegły jest specjalistą.

Sąd Najwyższy w niektórych przypadkach uznaje, że zasięgnięcie dodatkowej (trzeciej) opinii od tego samego biegłego jest nieracjonalne. Chodzi o sytuację, gdy  treść lub forma dodatkowej opinii biegłego wskazuje, że nie próbuje on przez poszerzenie lub pogłębienie argumentacji przekonać do trafności swoich wniosków, lecz czuje się dotknięty zgłoszonymi wątpliwościami, czy zastrzeżeniami i „usztywnia” swoje dotychczasowe stanowisko, zaś kwestię jego zasadności chciałby potraktować przez pryzmat wiary bądź zaufania zamiast w płaszczyźnie wiedzy. W takiej sytuacji sąd jest obowiązany zasięgnąć opinii innego biegłego.

W przypadku, gdy opinia nie jest korzystna dla strony, to warto zastanowić się, czy nie zachodzą podstawy do wyłączenia biegłego.

Okolicznością uzasadniającą wniosek o wyłączenie biegłego może być sama treść opinii. Biegły nie może być zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy. Biegły ma jedynie ułatwić sądowi rozstrzygnięcie istotnych dla postępowania kwestii, do których wymagana jest wiedza ekspercka. Tym samym, niemerytoryczne, wyrażające negatywne emocje uwagi zawarte w opinii biegłego sądowego pod adresem strony lub jej pełnomocnika, mogą uzasadniać wątpliwości, co do jego bezstronności w sprawie i stanowić podstawę do jego wyłączenia przez sąd. Takie same wątpliwości, uzasadniające wyłączenie biegłego, będą zachodzić w sytuacji, w której biegły, jeszcze przed wszczęciem postępowania, sporządził dla którejś  ze stron opinię obejmującą ten sam zakres tematyczny, co opinia zlecona przez sąd.

Podstawą wyłączenia biegłego będą też okoliczności wskazane tutaj.

Należy pamiętać, że za nienależyte sprawowanie funkcji biegły może ponieść odpowiedzialność finansową. Sąd skaże biegłego na grzywnę, do trzech tysięcy złotych, za nieusprawiedliwione niestawiennictwo na rozprawie, za nieuzasadnioną odmowę złożenia przyrzeczenia (więcej o przyrzeczeniu składanym przez biegłego można przeczytać tutaj), za nieuzasadnioną odmowę złożenia opinii albo za nieusprawiedliwione opóźnienie złożenia opinii. Biegły może też być zobowiązany do zwrócenia kosztów postępowania, wywołanych jego rażącą winą.

Biegły może również ponieść odpowiedzialność karną za składanie fałszywych zeznań w sytuacji, gdy złoży fałszywe zeznania, mimo pouczenia go o odpowiedzialności karnej przez sąd.

Biegły odgrywa jedną z kluczowych ról w postępowaniu. Należy jednak pamiętać, że nie ma nieomylnych biegłych, a strona ma narzędzia do podważania nierzetelnie wykonanych opinii.

W kolejnym wpisie skupię się na wpływie opinii biegłego sądowego na losy postępowania. Zapraszam do lektury.