Przewlekłość postępowania?  Nie jesteś bezradny! [felieton dla WPROST]

Poniższy artykuł został opublikowany na portalu wprost.pl. Bezpośredni link do artykułu znajdziesz👉🏽 TUTAJ

***

Aktualna sytuacja w sądownictwie (tj. liczba spraw, długie oczekiwanie na podjęcie czynności, braki kadrowe, koszty postępowania jak również ciągle zmiany w sądownictwie) zniechęca do szukania sprawiedliwości w sądzie.

Z danych udostępnionych przez Ministerstwo Sprawiedliwości wynika, że w 2020 roku sprawa cywilna w pierwszej instancji przed Sądem Okręgowym trwała średnio trochę ponad 9 miesięcy (dla porównania w 2011 roku 7,5 miesiąca), sprawa z zakresu prawa pracy 14 miesięcy (w 2011 roku – 10 miesięcy), natomiast sprawa gospodarcza 12,8 miesiąca (podczas gdy w 2011 roku – 6 miesięcy).

Słowo „klucz”, w powyższych statystykach, to oczywiście „średnio”. W praktyce, w zależności od siedziby sądu, sprawy mogą trwać znacznie dłużej. W Warszawie, przed Sądem Okręgowym, nawet do 3,5 roku w pierwszej instancji.

W konsekwencji, zdaniem wielu osób, w mniejszych sprawach, lepiej machnąć ręką, niż wikłać się w długoletni proces.

Czy rzeczywiście jesteśmy bezsilni w przypadku ciągnącego się bez końca procesu sądowego?

Całe szczęście nie jesteśmy. Prawo daje nam możliwość przejęcia inicjatywy.

Skarga na przewlekłość postępowania

Jeżeli postępowanie, w którym rozpoznawana jest nasza sprawa, trwa dłużej niż to konieczne dla wyjaśnienia kluczowych okoliczności faktycznych i prawnych, przysługuje nam skarga o stwierdzenie, że nastąpiło naruszenie naszego prawa do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej  zwłoki.

Powyższe uprawnienie zostało przyznane ustawą o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki z 17 czerwca 2004 roku. Przepisy tej ustawy stosuje się zgodnie ze standardami Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności sporządzonej w Rzymie 4 lipca 1950 roku.

W skardze na przewlekłość postępowania chodzi nie tylko o samą szybkość postępowania lecz również o uwzględnienie prawa jednostki do rzetelnego procesu, które nakłada na państwo obowiązek takiego zorganizowania systemu, aby sądy miały możliwość rozpoznawania spraw w rozsądnych terminach.

Kiedy mamy do czynienia z przewlekłością postępowania?

To, czy sprawa trwa dłużej niż to konieczne, trzeba oceniać biorąc pod uwagę terminowość i prawidłowość podjętych przez sąd czynności. Dokonując tej oceny, uwzględnia się łączny dotychczasowy czas postępowania (tj. od jego wszczęcia do chwili rozpoznania skargi), charakter sprawy, stopień faktycznej i prawnej zawiłości, znaczenie dla strony, która wniosła skargę, rozstrzygniętych w sprawie zagadnień oraz zachowanie się stron, w szczególności tej która zarzuca przewlekłość.

Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że przejawem naruszenia prawa strony do rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki jest wielomiesięczna (co najmniej roczna) bezczynność sądu polegająca np. na niewyznaczaniu rozprawy.

Przewlekłość, to również sytuacja, gdy formalnie sąd podejmuje czynności w sprawie, jednak faktycznie w sprawie nic się nie dzieje.

Przykładem może być następująca historia. Pozew został wniesiony do sądu w lutym 2020 roku, w sierpniu 2020 roku sąd wydaje zarządzenie o doręczeniu pozwu drugiej stronie jednak do października 2021 roku zarządzenie nie zostaje wykonane. W tej sprawie przewlekłość postępowania jest ewidentna, gdyż mamy do czynienia z oczywiście nadmiernym odstępstwem od czasu koniecznego do wysłania pisma do strony przeciwnej.

Usprawiedliwieniem przewlekłości postępowania nie jest duże obłożenie sprawami poszczególnych sędziów, wydziałów czy sądów. Zdaniem Sądu Najwyższego, nie można tracić z pola widzenia konstytucyjnych i europejskich standardów prawa rozpoznania sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki. Przewlekłości postępowania nie usprawiedliwia również fakt przejścia sędziego prowadzącego sprawę w stan spoczynku (tj. na emeryturę).

Europejski Trybunał Praw Człowieka wielokrotnie podkreślał, że organy orzekające powinny uwzględniać również czynniki leżące poza sądem, a wynikające z zaniedbań państwa w tym zakresie. Dla strony postępowania nie ma znaczenia, gdzie leży źródło przewlekłości postępowania. Prawa jednostki są naruszone bez względu na to, czy przewlekłość spowodowana jest zaniedbaniami i opieszałością sądu, przepracowaniem czy objętością referatu sędziego, czy też brakiem systemowych rozwiązań w celu zapobieżenia przewlekłości postępowania.

Sąd Najwyższy podkreśla, że „zła organizacja wymiaru sprawiedliwości, brak odpowiedniego budżetu, czy też duża liczba spraw przypadająca na jednego sędziego nie powinny obciążać uczestników postępowania. Prawem strony każdego postępowania jest bowiem zgodnie z art. 6 EKPCz, aby odbyło się ono w „rozsądnym terminie” (zobacz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 24 marca 2021 roku – I NSP 8/21). Znamiennym jest, że w tej sprawie Sad Najwyższy uwzględnił fakt trwającej pandemii.

Kto, gdzie, za ile i w jakim terminie może wnieść skargę na przewlekłość?

Skargę, w postępowaniu cywilnym, może wnieść: strona, interwenient uboczny i uczestnik postępowania.

Sądem właściwym do jej rozpoznania jest sąd przełożony nad sądem, przed którym toczy się postępowania. Skargę składa się jednak do sądu, przed którym toczy się postępowanie.

Można ją wnieść do czasu prawomocnego rozstrzygnięcia sprawy. Jej zarzuty nie muszą ograniczać się do aktualnej fazy postępowania (np. przed sądem drugiej instancji), lecz mogą dotyczyć również postępowania przed sądem pierwszej instancji. Koszt jej wniesienia to 200 złotych opłaty sądowej. Jeśli wnosi ją kilka osób, to każda z nich uiszcza opłatę oddzielnie.

Sąd wydaje orzeczenie w terminie 2 miesięcy od dnia wniesienia skargi. Z kolejną skargą, w tej samej sprawie, można wystąpić po upływie 12 miesięcy od daty stwierdzenia przez sąd przewlekłości postępowania.

Jakie korzyści może przynieść wniesienie skargi?

W przypadku uwzględnienia skargi sąd:

• stwierdzi, że w postępowaniu, którego skarga dotyczy, nastąpiła przewlekłość postępowania
• może zlecić podjęcie przez sąd rozpoznający sprawę odpowiednich czynności w wyznaczonym terminie (np. rozpoznanie sprawy w terminie 3 miesięcy od dnia rozpoznania skargi, wyznaczenie terminu rozprawy w terminie miesiąca od dnia rozpoznania skargi)
• może przyznać od Skarbu Państwa od 2 do 20 tysięcy złotych

Skuteczne wniesienie skargi daje również możliwość dochodzenia naprawienia szkody wynikłej ze stwierdzonej przewlekłości od Skarbu Państwa. Postanowienie uwzględniające skargę wiąże sąd w postępowaniu cywilnym o odszkodowanie lub zadośćuczynienie, tym samym fakt przewlekłości nie jest ponownie badany.

Konkluzja

Skuteczność skargi na przewlekłość postępowania potwierdzają dane z Ministerstwa Sprawiedliwości.

W 2010 roku sądy okręgowe w 444 sprawach cywilnych stwierdziły przewlekłość i zasądziły odszkodowania. W sumie ogólna kwota zasądzonych odszkodowań wyniosła 1 318 390 złotych. W przypadku spraw gospodarczych, sądy okręgowe w 19 sprawach stwierdziły przewlekłość i zasądziły odszkodowania (ogółem wypłacono 49 500 złotych).

W 2018 roku można zaobserwować znaczny wzrost zarówno co do ilości spraw, jak i zasądzonego odszkodowania ogółem. W 2018 roku sądy okręgowe w 1241 sprawach cywilnych stwierdziły przewlekłość i wypłaciły w sumie odszkodowania w wysokości 3 306 212 złotych. W przypadku spraw gospodarczych było to 257 postępowań i 591 100 złotych tytułem odszkodowań.

Uważam, że warto przejmować inicjatywę i dążyć do jak najszybszego załatwienia sprawy. Wniesienie skargi jest szczególnie istotne w sprawach, w których  istnieje ryzyko, że wieloletnie postępowanie może wyrządzić dodatkową szkodę w majątku strony. W takiej sytuacji sądowe stwierdzenie przewlekłości postępowania może ułatwić dochodzenie odszkodowania od Skarbu Państwa.

Przykrą konkluzją jest fakt, że za złą organizację sądu płacimy wszyscy, a koszty rosną z roku na rok. Taka sytuacja nie pomaga ani wymiarowi sprawiedliwości, ani stronom, ani zaufaniu obywateli do sądu.

Jeśli masz problem i potrzebujesz wsparcia w postępowaniu sądowym napisz do nas na: biuro@adl-kancelaria.pl  

adw. Anna Diaby-Lipka