Przedsiębiorco, najwyższy czas upomnieć się o swoje pieniądze cz. 2 – początek, zawieszenie i przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej

POCZĄTEK BIEGU TERMINU PRZEDAWNIENIA ROSZCZEŃ

Bieg przedawnienia roszczeń rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne, tj. od dnia, w którym dłużnik był zobowiązany do podjęcia konkretnego działania (np. zapłaty faktury) lub zaprzestania podejmowania określonych czynności. Dzień wymagalności to ostatni dzień, w którym dłużnik spełniając świadczenie, uznany zostanie za wykonującego postanowienia łączącej strony umowy w terminie.

Inaczej mówiąc, wymagalność oznacza sytuację, w której przedsiębiorca może skutecznie żądać od dłużnika wykonania zobowiązania, a żądanie to nie zostanie uznane za przedwczesne. Na przykład, przy terminie płatności 1 sierpnia 2018 roku, dłużnik spełniając świadczenie do 1 sierpnia włącznie spełnia świadczenie zgodnie z umową stron. Do 1 sierpnia wierzyciel nie może od niego żądać spełnienia świadczenia, bo dłużnik ma jeszcze czas żeby je spełnić. Sytuacja jednak zmieni się 2 sierpnia. Od tego dnia dłużnik jest spóźniony, a roszczenie przedsiębiorcy staje się wymagalne.

Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przez przedsiębiorcę, bieg terminu przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby przedsiębiorca podjął tę czynność w najwcześniej możliwym terminie. Dotyczy to przede wszystkim roszczeń bezterminowych, których wymagalność zależy od:

• wezwania dłużnika do spełnienia świadczenia (np. o zwrot nienależnego świadczenia, żądanie wspólnika wypłaty zysku spółki jawnej);
• wypowiedzenia umowy (np. w przypadku, gdy termin zwrotu pożyczki nie jest oznaczony, dłużnik ma obowiązek zwrócić pożyczkę w ciągu sześciu tygodni po wypowiedzeniu umowy przez udzielającego pożyczkę);
• odstąpienia od umowy.

Dzień wymagalności zazwyczaj jest wskazany w umowie, wzorcu umownym, ustawie, orzeczeniu sądu lub decyzji administracyjnej, może też wynikać z właściwości zobowiązania. Jeśli jednak dzień wymagalności, tj. termin spełnienia świadczenia, nie został oznaczony, ani nie wynika z właściwości zobowiązania, to świadczenie staje się wymagalne niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do jego wykonania. Niezwłocznie, oznacza termin realny w okolicznościach danej sprawy, miejsca i czasu.

Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie (typowe dla umów o wyłączność oraz ustawowych i umownych zakazów konkurencji) rozpoczyna się od dnia, w którym dłużnik nie zaprzestał działania, mimo tego, że był do tego zobowiązany.

ZAWIESZENIE BIEGU TERMINU PRZEDAWNIENIA ROSZCZEŃ

Przepisy przewidują, że bieg terminu przedawnienia roszczeń się nie rozpoczyna, a rozpoczęty ulega zawieszeniu, tj. nie biegnie dalej, w sytuacji gdy przedsiębiorca, z powodu siły wyższej nie może dochodzić roszczeń przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju, np. przed sądem arbitrażowym, mediatorem. Bieg terminu przedawnienia roszczeń nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu przez cały czas trwania przeszkody.

Siła wyższa jest zdarzeniem obiektywnym, nadzwyczajnym, niedającym się przezwyciężyć i zewnętrznym. Takimi zdarzeniami są na przykład,: katastrofy naturalne (powódź, uderzenie pioruna, trzęsienie ziemi, gwałtowna burza, śnieżyca), wojna, zamach stanu, zamach terrorystyczny, akty władzy. W praktyce chodzi o sytuacje, gdy na przykład, złożony przez stronę pozew nie dotrze do sądu z powodu powodzi albo sam sąd przestaje funkcjonować ze względu na powódź, czy działania wojenne. Podobnie będzie, gdy firma spedycyjna nie może dostarczyć towaru ze względu na powódź, czy zerwanie przez wichurę jedynego mostu prowadzącego do miejsca dostarczenia towaru.

Za siłę wyższą nie są uznawane: brak wiedzy o przysługującym roszczeniu, czy terminie przedawnienia tego roszczenia; poważna choroba; niedochodzenie roszczeń w związku z obawą nieprzedłużenia umowy lub jej rozwiązania.

Długość okresu przedawnienia, który upłynął przed wystąpieniem siły wyższej i po jej ustaniu, sumuje się przy ustalaniu terminu przedawnienia danego roszczenia (nie wlicza się okresu trwania siły wyższej).

Wskazany powyżej przepis pozwala chronić w szczególności interesy przedsiębiorców, którzy nawiązali współpracę z podmiotami z krajów, gdzie ryzyko wystąpienia siły wyższej, w postaci wojny czy przewrotu wojskowego, jest zwiększone. Oczywiście pod warunkiem, że łącząca strony umowa zawarta została pod prawem polskim, to znaczy w oparciu o polskie przepisy.

PRZERWANIE BIEGU TERMINU PRZEDAWNIENIA ROSZCZEŃ

W przypadku przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń, termin przedawnienia przestaje płynąć z chwilą wystąpienia okoliczności wskazanych w przepisach i nie biegnie przez cały czas trwania tej okoliczności. Po jej ustaniu termin przedawnienia roszczenia zaczyna biec od nowa. Czas, który upłynął od momentu wymagalności roszczenia do dnia przerwania biegu terminu uważa się za niebyły.

Kodeks cywilny przewiduje trzy sytuacje, w których następuje przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń: przez podjęcie przez wierzyciela określonych czynności; uznanie roszczenia; wszczęcie mediacji.

1. Podjęcie czynności

Przede wszystkim, zgodnie z przepisami, bieg terminu przerywa się przez każdą czynność podjęta przez wierzyciela przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, podjętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń. Poniżej szczegółowo zostało opisane, co należy rozumieć przez wskazane powyżej sposoby przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń.

Czynności przerywające bieg terminu przedawnienia to najczęściej:

• zawezwanie do próby ugodowej;
• wniesienie pozwu do sądu powszechnego;
• zgłoszenie przed sądem zarzutu potrącenia;
• wniosek o zabezpieczenie powództwa, jeśli poprzedza ono wniesienie pozwu;
• powództwo o ustalenie roszczenia;
• wezwanie na arbitraż (pod warunkiem, że umowa zawiera zapis o sądzie polubownym);
• wniosek o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności;
• wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego;
• zgłoszenie wierzytelności w postępowaniu upadłościowym.

W każdym przypadku ma znaczenia data wpływu pisma do sądu/komornika/mediatora, a nie data, w której dłużnik dowiedział się o czynnościach podjętych przez przedsiębiorcę.

Warto na chwilę zatrzymać się przy zawezwaniu do próby ugodowej. Jest ono bardzo często stosowane przez przedsiębiorców właśnie w celu przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń, których przedawnienie za chwilę nastąpi.

Zawezwanie do próby ugodowej ma wiele zalet:

• jest tanie – opłata sądowa w chwili obecnej wynosi 40 zł przy wartości przedmiotu sporu nie przekraczającej 10 tys. zł oraz 300 zł przy wartości przedmiotu sporu powyżej 10 tys. zł.;
• wymaga jedynie wskazania roszczenia oraz krótkiego uzasadnienia zasadności dochodzonego roszczenia;
• postępowanie nie jest długotrwałe – zazwyczaj ogranicza się do jednego posiedzenia;
• nawet, jeśli ugoda nie zostanie zawarta skutek zawezwania zostanie osiągnięty, tj. nastąpi przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń;
• daje szansę dojścia do porozumienia z dłużnikiem i uniknięcia konieczności wdania się w spór sądowy, który zawsze jest droższy niż polubowne rozwiązanie sprawy.

Zawezwanie do próby ugodowej jest bardzo ekonomicznym i skutecznym sposobem przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń. Z tego też powodu jest najczęściej stosowane przez przedsiębiorców.

Dla przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń nie ma znaczenia, czy czynności zmierzające do jego przerwania wywołają skutki prawne, które z reguły się z nimi wiążą, tj.:

• nie ma znaczenia, czy w wyniku zawezwania do próby ugodowej dojdzie do zawarcia ugody;
• czy w wyniku wszczęcia postępowania egzekucyjnego dojdzie do egzekucji wierzytelności, czy też egzekucja będzie bezskuteczna;
• nie ma również znaczenia, czy zgłoszony w postępowaniu zarzut potrącenia zostanie uwzględniony.

W każdym przypadku następuje przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń.

Dla osiągnięcia celu czynność musi jednak zostać podjęta skutecznie. Na przykład, pozew nie może zostać odrzucony, cofnięty lub zwrócony. Dla wywołania skutku przerwania biegu terminu przedawnienia roszczeń pozew musi zostać merytorycznie rozpoznany przez sąd. Czynność zmierzająca do przerwania biegu przedawnienia roszczeń, żeby być skuteczną, musi zostać podjęta względem dłużnika, nie rzekomego dłużnika, czyli osoby, która okaże się, że dłużnikiem nie jest.

Nie przerwą też biegu terminu przedawnienia roszczeń czynności, które nie zmierzają „bezpośrednio” do dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczeń. Chodzi, między innymi, o:

• wniosek o zabezpieczenie dowodów;
• wniosek o wyznaczenie sędziego sądu polubownego (arbitrażowego);
• wniosek o wyznaczenie sądu właściwego do rozpoznania sprawy;
• wniosek o ustanowienie kuratora dla osoby, której miejsce pobytu nie jest znane;
• wniosek o nakazanie dłużnikowi ujawnienie majątku;
• wniosek wierzyciela o ogłoszenie upadłości dłużnika;
• działania wierzyciela zmierzające do zaspokojenia przysługującej mu wierzytelności zabezpieczonej zastawem rejestrowym.

2. Uznanie roszczenia

Uznanie roszczenia przez dłużnika stanowi drugą okoliczność powodującą przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń. Uznanie roszczenia może nastąpić w dowolnej formie, tj. ustnie, pisemnie lub przez zachowanie dłużnika wskazujące na to, że uznaje on roszczenie przedsiębiorcy.

Podobnie jak w przypadku zrzeczenia się zarzutu przedawnienia przez dłużnika, rekomendowane jest uzyskanie na piśmie oświadczenia dłużnika o uznaniu roszczenia. Jeśli dłużnikiem jest spółka, to oświadczenie musi zostać podpisane zgodnie z zasadami reprezentacji ujawnionymi w Krajowym Rejestrze Sądowym. Pisemne uznanie roszczenia zabezpiecza interes przedsiębiorcy w sytuacji, gdyby dłużnik się rozmyśli lub zostanie powołany nowy zarząd z odmienną koncepcją na rozwiązanie kwestii zaległych płatności.

Dłużnik może również dokonać, tak zwanego, „uznania niewłaściwego” długu. Uznanie niewłaściwe długu sprowadza się to tego, że dłużnik poprzez swoje zachowanie przyznaje, że dług istnieje. Uznaniem niewłaściwym jest na przykład:

• częściowa spłata długu;
• zapłata samych odsetek;
• zaksięgowanie faktury;
• podpisanie przez dłużnika faktury;
• skierowanie do przedsiębiorcy oświadczenia jednego z członków zarządu spółki, nawet jeśli obowiązuje w niej reprezentacja dwuosobowa, o gotowości spłacenia zadłużenia spółki w ratach;
• zwrócenie się przez dłużnika do przedsiębiorcy o rozłożenie należności głównej na raty i zwolnienie z obowiązku zapłaty odsetek za opóźnienie (także wtedy, gdy proponowane porozumienie między stronami nie doszło do skutku).

Oświadczenie o uznaniu długu może zostać złożone przez dłużnika więcej niż jeden raz. Każde oświadczenie przerywa bieg terminu przedawnienia i termin biegnie od nowa licząc od ostatniego uznania roszczenia.

Nie stanowi uznania roszczenia:

• zapłata dokonana z zastrzeżeniem zwrotu lub w celu uniknięcia przymusu;
• potwierdzenie salda dokonane przez osobę nieuprawnioną do reprezentowania osoby prawnej;
• zapowiedź zapłaty zaliczki.

3. Mediacja

Wreszcie, przerwanie biegu przedawnienia roszczeń powoduje wszczęcie mediacji. Mediacja jest prowadzona na podstawie umowy o mediację, w której strony określają przedmiot mediacji i osobę mediatora lub sposób jego wyboru albo na podstawie wniosku jednej ze stron złożonego do mediatora, gdy druga strona wyraziła zgodę na mediację. W tych sytuacjach mediacja jest zawsze dobrowolna.

Wszczęcie mediacji, a tym samym przerwanie biegu terminu przedawnienia roszczeń, następuje z chwilą doręczenia mediatorowi wniosku o przeprowadzenie mediacji, z dołączonym dowodem doręczenia jego odpisu drugiej stronie (dłużnikowi).

Mediacja jednak nie nastąpi, a tym samym nie zostanie przerwany bieg terminu przedawnienia, jeśli strony nie zawarły umowy o mediację a dłużnik nie wyrazi na nią zgody. Jest to bardzo istotne w sytuacji, gdy wierzyciel wszczyna mediację na krótko przed upływem terminu przedawnienia roszczeń. Może się okazać, że dłużnik nie wyrazi zgody na mediację i roszczenie się przedawni. W takiej sytuacji, najlepszym wyjściem jest zawezwanie do próby ugodowej. W tym wypadku nie ma wątpliwości, że do przerwania biegu przedawnienia roszczeń dojdzie.

Podsumowując, wydaje się, że najbardziej pewnym sposobem przerwania biegu przedawnienia roszczeń jest ich dochodzenie, zawezwanie do próby ugodowej lub uzyskanie pisemnego oświadczenia dłużnika o uznaniu roszczenia (jednak to może nastręczać trudności w sytuacji, gdy mamy do czynienia z opornym dłużnikiem).

Część 1 tego artykułu (Przedsiębiorco, najwyższy czas upomnieć się o swoje pieniądze cz. 1 – przedawnienie roszczeń majątkowych) znajdziesz tutaj. W części 3 skoncentruję się na konkretnych terminach przedawnienia roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej.