Wyniki kontroli Najwyższej Izby Kontroli – biegły sądowy, cz. 5

Na zakończenie cyklu o roli biegłego sądowego w procesie cywilnym chciałam odnieść się do wyników kontroli przeprowadzonej przez Najwyższą Izbę Kontroli. Mimo tego, iż raport ten został sporządzony kilka lat temu, jego ustalenia pozostają aktualne do dziś.

W lipcu 2015 roku Najwyższa Izba Kontroli przedstawiła raport pod tytułem „Funkcjonowanie biegłych w wymiarze sprawiedliwości”. Moim zdaniem konkluzje z przeprowadzonej kontroli są zgodne z tym, co zaobserwowałam przez ponad jedenaście  lat mojej praktyki.

Najwyższa Izba Kontroli stwierdziła, że obowiązujący model funkcjonowania biegłych w większości przypadków nie jest w stanie zapewnić udziału w postępowaniu sądowym biegłych sądowych, którzy są w stanie podołać postawionym przed nim zadaniom. W bardzo dużej mierze ustanawiani biegli sądowi nie są w stanie wydać prawidłowych merytorycznie, rzetelnych i terminowych opinii. Z tym stanowiskiem zapewne zgodzi się każdy, kto był stroną postępowania sądowego związanego z wykonaniem robót budowlanych czy wyceną aktywów.

Zgadzam się z tym, że obowiązujący obecnie system nie zapewnia odpowiedniego procesu weryfikacji kompetencji kandydatów na biegłych sądowych i dopuszcza ustanawianie biegłymi sądowymi osób, które nie dają gwarancji rzetelnego wykonania spoczywających na nich obowiązków. W większości przypadków, weryfikacja kwalifikacji kandydata ogranicza się do weryfikacji formalnej, a nie merytorycznej. Wynika to, przede wszystkim, z braku wiedzy specjalistycznej sędziów dokonujących weryfikacji.

Brak odpowiedniego procesu weryfikacji kandydatów na biegłych sądowych ma daleko idące konsekwencje dla stron postępowania. Postępowania z udziałem biegłych sądowych zazwyczaj trwają zdecydowanie dłużej niż powinny. Zdarza się, że biegły sporządza opinie przez pół roku. Jeśli do tego dojdzie duże obciążenie sędziego prowadzonymi przez niego postępowaniami, to może się okazać, że przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego (razem z rozprawą, na której wyjaśni on ustnie podnoszone przez strony wątpliwości) może przekroczyć rok. Nie będę nawet pisać, ile czasu może zająć uzyskanie nowej opinii biegłego sądowego, jeśli pierwsza opinia okaże się nieprzydatna dla rozstrzygnięcia sprawy. W konsekwencji strona pozbawiona jest prawa do rzetelnego procesu, w rozsądnym terminie.

Powyższe potwierdza fakt, że na dzień sporządzenia informacji o wynikach kontroli, na około 880 wyroków Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawach polskich ponad 375 dotyczyło przewlekłości postępowań sądowych i sądowo-administracyjnych.

W latach 2012 – 2014 do sądów apelacyjnych i okręgowych trafiło 339 skarg na przewlekłość postępowań spowodowaną opóźnieniami w sporządzaniu opinii przez biegłych lub zaciąganiem przez sądy kolejnych opinii. Aż 41 procent skarg zostało uznane za zasadne.

Pojawia się również problem z tym, że to biegli sami definiują zakres swoich specjalizacji, a prezesi sądów okręgowych akceptują tak określone specjalizacje. Powoduje to, że specjalizacje biegłych są określone w sposób swobodny. W skrajnych przypadkach specjalności biegłych klasyfikowane były do trzeciego poziomu szczegółowości (dziedzina, specjalizacja, zakres wydawanych przez biegłego opinii). Okazuje się, że taka praktyka powodowała, iż jeden biegły mógł być wpisany na listę biegłych przy danym sądzie kilka razy. Rekord padł w Lublinie, gdzie na liście Sądu Okręgowego jeden z biegłych sądowych został wpisany w 32 różnych specjalnościach.

Bardzo duży problem stanowi fakt, że w pewnych dziedzinach w ogóle brakuje biegłych, a jeśli nawet są, to trudno jest ich znaleźć. W szczególności brakuje biegłych z dziedziny nauk medycznych, budownictwa, geodezji, księgowości, rachunkowości, wyceny przedsiębiorstw. Zgodnie z analizą Najwyższej Izby Kontroli, czas przygotowania opinii przez biegłego z którejś ze wskazanych powyżej specjalizacji wynosił od kilku miesięcy, nawet do dwóch lat, co bezpośrednio wpływało na sprawność postępowań. Z punktu widzenia podmiotów gospodarczych, dla których kluczowe jest jak najszybsze uzyskanie rozstrzygnięcia i skupienie się na bieżącym prowadzeniu biznesu, tak długi czas oczekiwania na opinię jest niedopuszczalny.

Jednym z powodów, dla których wysokiej rangi specjaliści nie chcą być biegłymi sądowymi są niskie stawki wynagrodzenia.  Specjaliści ci mogą otrzymać zdecydowanie wyższe wynagrodzenie na wolnym rynku, tym samym nie widzą powodu angażowania się w postępowania sądowe.

Podsumowując, z informacji o wynikach kontroli przeprowadzonej przez Najwyższa Izbę Kontroli wynika, że biegli sądowi mają katastrofalny wpływ na postępowanie. Ich udział nie tylko powoduje, że proces trwa dłużej, lecz również sporządzane przez nich opinie często odbiegają od ogólnie przyjętych standardów. Bardzo często dowód z opinii biegłego nie tylko nie pomaga sądowi w rozstrzygnięciu sprawy, lecz również powoduje, że sędzia ma więcej pracy, gdyż musi zadecydować co z taką opinią zrobić. Problem w tym, że obecnie obowiązujący kodeks postępowania cywilnego nie daje żadnej innej alternatywy względem powołania biegłego sądowego w sytuacji, gdy sprawa zawiera okoliczności, do których rozstrzygnięcia konieczna jest wiedza ekspercka.

Mimo upływu ponad dwóch lat od przedstawienia wyników kontroli przez Najwyższą Izbę Kontroli nic w powyższym zakresie się nie zmieniło. Całe środowisko od ponad dziesięciu lat czeka z zapartym tchem na całościowe ustawowe uregulowanie funkcjonowania biegłych, w tym w szczególności dotyczące warunków i zasad ustanawiania biegłych sądowych. Wszyscy liczą na to, że zbiorcze uregulowanie funkcjonowania biegłych w wymiarze sprawiedliwości zagwarantuje podniesienie poziom opiniowania i jego sprawności.

Ze względu na naszych Klientów i na nas, zawodowych pełnomocników, liczę na to, że się wreszcie doczekamy.