Aktorzy postępowania cywilnego – biegły sądowy, cz. 1

Postępowanie sądowe jako sztuka

Postępowanie sądowe można porównać do sztuki, w której każdy odgrywa przypisaną mu rolę i postępuje wedle z góry określonych zasad. Na sali sądowej, jak na scenie, przewijają się aktorzy ustawieni na przypisanych im stanowiskach: sędzia na środku, po jego prawej powód, po lewej pozwany, a naprzeciwko pozostali uczestnicy postępowania (biegły sądowy, tłumacz, świadek). Jak w każdym przedstawieniu, tak i tutaj, publiczność zajmuje ławy na wprost sceny.

Biegły sądowy jest jednym z istotnych, chociaż drugoplanowych aktorów postępowania cywilnego. Jest istotny, bo jego opinia może mieć duży wpływ na rozstrzygnięcie sprawy. Drugoplanowy, bo nie pojawia się w każdym postępowaniu, a jak się pojawia, to prawie nigdy na samym jego początku.

W tym i kolejnych wpisach opiszę, między innymi: kim jest biegły, jaką rolę odgrywa w postępowaniu cywilnym, kto może nim zostać, jakie znaczenie dla postępowania sądowego ma wydana przez niego opinia oraz, czy opinię biegłego można podważyć.

Myślę, że cykl wpisów dotyczący biegłych sądowych pozwoli zapoznać się z ich rolą w procesie cywilnym. Co najważniejsze jednak, pozwoli uniknąć zaskoczenia na sali sądowej.

Biegły jako ekspert

Biegły sądowy w postępowaniu cywilnym pełni rolę eksperta. Kogoś, kto doskonale zna się na danym temacie czy to ze względu na doświadczenie zawodowe, czy to przeprowadzone badania naukowe. Kodeks postępowania cywilnego określa biegłego jako osobę posiadającą wiadomości specjalne.

Wiadomości specjalne to związane z  określoną dziedziną wiedzy wiadomości szczególne, wyjątkowe, których nie posiada przeciętna osoba inteligentna i ogólnie wykształcona.

Biegły, czyli ekspert, wykonuje swój zawód lub przeprowadza badania naukowe ze szczególną umiejętnością i  znawstwem, jak również posiada wieloletnie doświadczenie praktyczne w danej dziedzinie.

Zakłada się, że biegłym jest osoba, którą można określić jako profesjonalistę, specjalistę, zawodowca lub fachowca w danej dziedzinie. Posiadana przez biegłego wiedza ekspercka może obejmować różne dziedziny nauki, techniki, sztuki, rzemiosła czy obrotu gospodarczego.

Przedmiotem opinii biegłego nie może być obowiązujące w Polsce prawo. Ekspertem w tej dziedzinie jest sąd, i to on wykorzystuje posiadaną wiedzę prawną w celu rozsądzenia sporu. Wyjątek stanowi wiedza z zakresu zasad doświadczenia życiowego, prawa zwyczajowego oraz treści prawa obcego, co do których biegły może się wypowiedzieć.

Biegły wkracza na scenę na późniejszym etapie postępowania. Idealnie, jeśli zostanie powołany po przedstawieniu przez strony wszystkich posiadanych przez nie dowodów (czyli przekazaniu sądowi istotnych dla sprawy dokumentów, przesłuchaniu świadków, przeprowadzeniu oględzin itp.). Włączenie do postępowania biegłego na wcześniejszym etapie, nie byłoby uzasadnione, ze względu na rolę, jaką ma on do odegrania w postępowaniu.

Rola biegłego w postępowaniu cywilnym jest w pewnym zakresie związana z tym, że strony procesu mają sprzeczne interesy (to znaczy każda z nich dąży do tego, żeby sąd wydał korzystny dla niej wyrok), a co za tym idzie, argumentacja i dowody przez nie przedstawiane są jednostronne, czyli korzystne dla strony, która z tych argumentów korzysta.

Kiedy kwestie sporne nie mogą być rozstrzygnięte przez sąd bez wykorzystania wiedzy eksperckiej, sąd musi posiłkować się wiedzą biegłego sądowego. Biegły, jako ekspert w danej dziedzinie, ma za zadanie ułatwić sądowi ocenę zebranego w sprawie materiału dowodowego.

Biegły przedstawia swoje stanowisko w formie opinii (pisemnej lub ustnej). Opinia nie koncentruje się na faktach przedstawionych przez strony w ramach postępowania, lecz przedstawia wnioski wynikające z tych faktów. Wnioski, których nie da się wyciągnąć bez posiadania wiedzy eksperckiej, czyli wiadomości specjalnych.

Biegły może włączyć się do postępowania tylko w sytuacji, gdy sąd mu na to pozwoli. Włączenie biegłego do procesu cywilnego następuje przez wydanie przez sąd postanowienia o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego. Sąd wydaje takie postanowienie tylko wtedy, gdy uzna, że do rozstrzygnięcia sprawy konieczna jest wiedza ekspercka. Do tego stopnia decyzja o włączeniu biegłego do postępowania leży w niezależnej decyzji sądu, że nawet zgodny wniosek stron o włączenie biegłego do postępowania nie nakłada na sąd takiego obowiązku. Doświadczenie wskazuje jednak, że większość wniosków o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego, złożonych nawet tylko przez jedną ze stron postępowania, jest przez sądy dopuszczane.

W postanowieniu o dopuszczeniu dowodu z opinii biegłego sąd powinien wskazać specjalizację biegłego, sposób i termin przedstawienia opinii oraz okoliczności faktyczne mające podlegać badaniu z wykorzystaniem wiedzy eksperckiej. Chodzi o to, żeby biegły nie miał wątpliwości, co ma być przedmiotem sporządzanej przez niego ekspertyzy, ani w jakich granicach ma obowiązek działać.

Szczególnie czujne powinny być strony reprezentowane przez adwokata lub radcę prawnego. Większość sądów stoi na stanowisku, że jeśli w stanie faktycznym sprawy występują okoliczności, do których wyjaśnienia niezbędna jest wiedza ekspercka, to obowiązkiem strony jest zgłoszenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Ogólną zasadą postępowania cywilnego jest to, że strona, która przedstawia w procesie określone twierdzenia zobowiązana jest je udowodnić. Tym samym, sędziowie stoją na stanowisku, że dopuszczenie dowodu z opinii biegłego z urzędu (czyli bez wniosku, lecz z inicjatywy sądu) stanowiłoby zwolnienie z inicjatywy dowodowej strony i przerzucenie aktywności procesowej na sąd. Strona, która chce wygrać spór, musi dbać o własne interesy, w szczególności poprzez przedstawienie wszystkich dostępnych dowodów na poparcie jej tezy, w tym przez zgłoszenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. Konsekwencją braku wniesienia wskazanego wniosku, przez stronę reprezentowaną przez adwokata lub radcę prawnego, może być przegranie sporu.

Ponieważ wskazane powyżej stanowisko zajmuje większość sądów, to w każdej sprawie, gdzie pojawia się element wykraczający poza powszechne czynności życia codziennego, bezpieczniejsze dla strony jest zgłoszenie wniosku o przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego. W szczególności dotyczy to sporów budowlanych, postępowań o zapłatę (w przypadku, gdy nie chodzi o prostą zapłatę faktur), postępowań odszkodowawczych, postępowań, gdzie spór dotyczy kwestii technicznych (np. wydajności określonych maszyn, jakości dostarczonych towarów, wad technicznych dzieła) lub finansowych (wyceny wartości udziałów lub akcji, wyceny wartości zbytych aktywów spółki), czy w postępowaniach o błąd w sztuce lekarskiej.

Wiedza o roli biegłego w postępowaniu cywilnym nie byłaby pełna bez informacji o tym kto może zostać biegłym oraz w jakich okolicznościach biegły może odmówić objęcia funkcji. Na tym skoncentruję się w kolejnym wpisie.